Φροντίδα Ψυχικής Υγείας Ενήμερη για το Τραύμα

Έρευνα- Επιμέλεια Αλίκη Ελένη Πουλή, MSc Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, MBPsS, Division of Clinical Psychology, MSc, Pg. Dip Psychiatry, Cardiff University, School of Medicine, Specialized in School Health for Children and Adolescents, Member of IEPA Early Intervention in Mental Health.

Είναι πια σημαντικότερο από ποτέ να δημιουργήσουμε ένα πλαίσιο ψυχικής υγείας και φροντίδας βασισμένο στις αρχές της φροντίδας που είναι ενήμερη για το τραύμα.

"Τραύμα δεν είναι αυτό που σου συμβαίνει αλλά αυτό που συμβαίνει μέσα σου."

Τι είναι Τραύμα

"Το τραύμα προκύπτει από ένα περιστατικό, μια σειρά γεγονότων ή ένα σύνολο συνθηκών που βιώνεται από ένα άτομο ως σωματικά ή συναισθηματικά επιβλαβές ή απειλητικό και που έχει μόνιμες δυσμενείς επιπτώσεις στη λειτουργία του ατόμου και στη σωματική, κοινωνική, συναισθηματική, ή πνευματική ευεξία". (SAMHSA, 2012,σελ 2)

• Το τραύμα μπορεί να επηρεάσει άτομα κάθε φυλής, εθνικότητας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, φύλου, ψυχοκοινωνικού υπόβαθρου και γεωγραφικής περιοχής. 
• Μια τραυματική εμπειρία μπορεί να είναι ένα μεμονωμένο γεγονός, μια σειρά γεγονότων ή/και μια χρόνια κατάσταση (π.χ. παιδική παραμέληση, ενδοοικογενειακή βία). 
• Τα τραύματα μπορούν να επηρεάσουν άτομα, οικογένειες, ομάδες, κοινότητες, συγκεκριμένες κουλτούρες και γενιές. 
• Κατακλύζει τους πόρους ενός ατόμου ή της κοινότητας για να αντεπεξέλθει και συχνά πυροδοτεί την αντίδραση «πάλης, φυγής ή παγώματος» τη στιγμή του γεγονότος. Συχνά προκαλεί μια αίσθηση φόβου, ευαλωτότητας και αδυναμίας/ αβοηθητότητας.

Η φροντίδα που είναι ενήμερη για το τραύμα (TIC) είναι μια προσέγγιση στον τομέα της υγείας η οποία: 

• υποθέτει ότι ένα άτομο είναι πιο πιθανό να έχει ιστορικό τραύματος
• αναγνωρίζει την παρουσία συμπτωμάτων τραύματος 
• αναγνωρίζει τον ρόλο που μπορεί να παίξει το τραύμα στη ζωή ενός ατόμου, συμπεριλαμβανομένου του προσωπικού που παρέχει τις υπηρεσίες υγείας.

Το πλαίσιο παροχής φροντίδας το οποίο είναι ενήμερο σχετικά με το τραύμα αναγνωρίζει πως η ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης ζωής — παρελθόντος και παρόντος — ενός ανθρώπου/ θεραπευόμενου, είναι υψίστης σημασίας προκειμένου να παρέχονται αποτελεσματικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης με θεραπευτικό προσανατολισμό. Η υιοθέτηση πρακτικών που είναι ενήμερες για το τραύμα έχουν σκοπό τη βελτίωση της συμμετοχής και δέσμευσης των θεραπεύομενων στη διαδικασία της θεραπείας και τα αποτέλεσματα της.

Η φροντίδα ενήμερη για το τραύμα αντί να ρωτά, "Τι συμβαίνει με αυτό το άτομο;" ρωτά "Τι έχει συμβεί σε αυτό το άτομο;"

Η πρόθεση του Trauma-Informed Care δεν είναι να θεραπεύσει συμπτώματα ή ζητήματα που σχετίζονται με σεξουαλική, σωματική ή συναισθηματική κακοποίηση ή οποιαδήποτε άλλη μορφή τραύματος, αλλά περισσότερο να παρέχει υπηρεσίες υποστήριξης με τρόπο προσβάσιμο και κατάλληλο σε όσους μπορεί να έχουν βιώσει τραύμα. Όταν οι ειδικοί υγείας χρησιμοποιούν μια προσέγγιση που βασίζεται στην ύπαρξη τραύματος, η πιθανότητα πρόκλησης ή επιδείνωσης συμπτωμάτων τραύματος και επανατραυματισμού των ατόμων μειώνεται.

Τι είναι ο επανατραυματισμός;

Επανατραυματισμός είναι οποιαδήποτε κατάσταση ή περιβάλλον μοιάζει κυριολεκτικά ή συμβολικά με το τραύμα ενός ατόμου, το οποίο στη συνέχεια προκαλεί δύσκολα συναισθήματα και αντιδράσεις που σχετίζονται με το αρχικό τραύμα.

Τα άτομα που έχουν τραυματιστεί πολλές φορές συχνά έχουν επιδεινώση των συμπτωμάτων που σχετίζονται με το τραύμα σε σύγκριση με εκείνα που έχουν βιώσει ένα μόνο τραύμα. Τα άτομα με εμπειρίες πολλαπλού τραύματος συχνά εμφανίζουν μειωμένη προθυμία να δεσμευτούν στη θεραπεία.

Ο επανατραυματισμός μπορεί επίσης να συμβεί κατά την αλληλεπίδραση με άτομα που έχουν ιστορική, διαγενεακή ή/και πολιτισμική εμπειρία τραύματος.

Ο ειδικός στο πλαίσιο της φροντίδας που είναι ενήμερη για το τραύμα προσπαθεί να κατανοήσει το άτομο ως σύνολο των εμπειριών και των καταβολών του. Όταν συμβαίνει ένα τραύμα, επηρεάζει την αίσθηση του εαυτού του ατόμου, την αίσθηση του για τους άλλους και τις πεποιθήσεις του για τον κόσμο. Αυτές οι πεποιθήσεις μπορούν να επηρεάσουν άμεσα την ικανότητα ή το κίνητρο του να συνδεθεί και να δεσμευτεί στη θεραπεία. Η ενσωμάτωση της γνώσης σχετικά με το τραύμα (σημεία και συμπτώματα) σε όλες τις πτυχές ή διαδικασίες της φροντίδας ψυχικής υγείας είναι ιδιαίτερα σημαντική ώστε να αποφευχθεί κάθε πιθανότητα επανατραυματισμού. 

Photo by Rod Long on Unsplash

Κατευθυντήριες Αρχές της Φροντίδας που είναι Ενήμερη για το Τραύμα

Οι Πέντε Κατευθυντήριες Αρχές είναι: 

• Ασφάλεια, η διασφάλιση της σωματικής και ψυχολογικής ασφάλειας του ατόμου είναι το πρώτο σημαντικό βήμα για την παροχή φροντίδας ενήμερης για το τραύμα.
• Επιλογή, η παροχή επιλογών στον θεραπευόμενο σε σχέση με τη διαμόρφωση της θεραπευτικής διαδικασίας.
• Συνεργασία, θεραπευτική σχέση που βασίζεται στη συνεργασία και την ενεργό συμμετοχή του θεραπευόμενου.
• Αξιοπιστία, η αξιοπιστία από τη πλευρά του ειδικού σε θέματα συνέπειας, ορίων και θεραπευτικής σχέσης, είναι θεμελιώδους σημασίας.
• Ενδυνάμωση, η εστίαση στα δυνατά σημεία του ατόμου και η ενδυνάμωσή του να χτίσει πάνω σε αυτά τα δυνατά σημεία. Παράλληλα, η ανάπτυξη ισχυρότερων τρόπων αντιμετώπισης παρέχει στο άτομο μια υγιή βάση ώστε να συνεχίσει να ανταπεξέρχεται ακόμη και όταν ολοκληρωθεί η θεραπεία. 

Μέσα στη θεραπεία που είναι ενήμερη για το τραύμα, η κατανόηση των θεραπευόμενων και των δυσκολιών τους γίνεται κάτω από το πρίσμα της συνολικής τους εμπειρίας στη ζωή, το πλαίσιο της ανάπτυξης τους (οικογένεια, κοινότητα και κοινωνία) με την εκτίμηση ότι ορισμένα συμπτώματα αντιπροσωπεύουν προσπάθειες ή και τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών τους.

Σύμφωνα με τις παραπάνω αρχές δημιουργείται το κατάλληλο θεραπευτικό έδαφος ώστε το άτομο να αξιοποιήσει με το καλύτερο, για εκείνο, τρόπο τη θεραπεία.  

Η φροντίδα ενήμερη για το τραύμα επιδιώκει:

-την αναγνώριση και συνειδητοποίηση του εκτεταμένου αντίκτυπου του τραύματος και τη κατανόηση των μονοπατιών για την επούλωση και την ανάκαμψη.

-την αναγνώριση των σημείων και των συμπτωμάτων του τραύματος σε ασθενείς/ θεραπευόμενους, οικογένειες και υγειονομικό προσωπικό.

-την ενσωμάτωση της γνώσης σχετικά με το τραύμα στις διαδικασίες και τις πρακτικές της φροντίδας ψυχικής υγείας.

-την ενεργό αποφυγή του επανατραυματισμού.

Η φροντίδα που είναι ενήμερη για το τραύμα αναγνωρίζει ότι τα συμπτώματα αποτελούν ένα τρόπο προσαρμογής στο τραυματικό συμβάν ή περιβάλλον. Η επισήμανση ότι το άτομο έχει αντέξει, δηλαδή της ανθεκτικότητας είναι σημαντική ακόμη και όταν οι προηγούμενες συμπεριφορές αντιμετώπισης προκαλούν στο παρόν προβλήματα. (Elliot et al., 2005)

Βιβλιογραφία

Center for Health Care Strategies: Trauma-Informed Care, traumainformedcare.chcs.org

Elliott, D. E., Bjelajac, P., Fallot, R. D., Markoff, L. S., & Reed, B. G. (2005). Trauma-informed or trauma-denied: Principles and implementation of trauma-informed services for women.Journal of Community Psychology, 33, 461–477.

Harris, M. & Fallot, R. D. (Eds.) (2001). Using Trauma Theory to Design Service Systems. New Directions for Mental Health Services. San Francisco: Jossey-Bass.

Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2014). Concept of Trauma and Guidance for a Trauma-Informed Care Approach. U.S. Department of Health and Human Services.

Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2012). SAMHSA’s working definition of trauma and principles and guidance for a trauma-informed approach.Rockville, MD: Substance Abuse and Mental Health Services Administration.