Φάκελος Προσωπικότητα: Επιθετικότητα, είδη, αιτίες, αντιμετώπιση

Photo by Chris Sabor on Unsplash

Γράφει η κυρία Αλίκη Ελένη Πουλή, MSc Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, MBPsS, Division of Clinical Psychology, MSc, Pg. Dip Psychiatry, Cardiff University, School of Medicine, Specialized in School Health for Children and Adolescents, Member of IEPA Early Intervention in Mental Health.

Η έννοια της προσωπικότητας και τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας καταλαμβάνουν ένα ευρύ πεδίο έρευνας στην ψυχολογία. Οι ειδικοί έχουν διεξάγει πολλές μελέτες, πειράματα και παρατηρητική έρευνα προκειμένου να διευκρινιστούν  τα στοιχεία που αποτελούν την ανθρώπινη προσωπικότητα, καθώς και τα επιμέρους χαρακτηριστικά που απαρτίζουν διαφορετικούς  τύπους προσωπικότητας. Η μελέτη της προσωπικότητας απαιτεί τη σύγκλιση των πολλών επιστημονικών πεδίων, όπως η βιολογία, η ψυχολογία ,η κοινωνιολογία και η ανθρωπολογία.

Τι είναι η προσωπικότητα;
Προσωπικότητα ορίζεται ως το σύνολο των προτύπων που χρησιμοποιούνται επανειλημμένα από ένα άτομο, προκειμένου να κατανοήσει την κοινωνική πραγματικότητα και να καθοδηγήσει το σχηματισμό της συμπεριφοράς του. Άλλοι ειδικοί ισχυρίζονται ότι η προσωπικότητα είναι μια έννοια που έχει τρία διαφορετικά επίπεδα: τα σταθερά χαρακτηριστικά στο πρώτο επίπεδο, τα κίνητρα και τους στόχους, που είναι πιο ευμετάβλητα στο δεύτερο επίπεδο και στο τρίτο επίπεδο τις ατομικές εμπειρίες.

Έτσι, η προσωπικότητα είναι μια πολυδιάστατη έννοια που περιλαμβάνει τρόπους με τους οποίους ένα άτομο γνωρίζει τον εαυτό του και τους τρόπους που ερμηνεύει τον εξωτερικό κόσμο. Ένα άτομο σκέφτεται αισθάνεται και ενεργεί, με βάση την αυτογνωσία, την ατομική του ταυτότητα και την ερμηνεία του κοινωνικού περιβάλλοντος. Φαίνεται ότι μέχρι ένα σημείο η προσωπικότητα προσδιορίζεται από τη φύση συμπεριλαμβανομένων της βιολογίας και  των προτύπων κληρονομικότητας. Υπάρχει, επίσης, η ανατροφή που διαμορφώνει την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Στην ανατροφή περιλαμβάνονται οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, οι προσωπικές εμπειρίες, οι πεποιθήσεις και οι αξίες του ατόμου.

Τι είναι η επιθετικότητα;

Επιθετικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που είναι κοινό μεταξύ των ανθρώπων και των ζώων. Παρά το γεγονός ότι η επιθετικότητα είναι μια έννοια την οποία συναντούμε καθημερινά σε διαφορετικές περιστάσεις, έχει διάφορες λειτουργίες και κίνητρα, καθώς και ποικίλους παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και οδηγούν σε διαφορετικούς τύπους επιθετικότητας.

Η επιθετικότητα ορίζεται επαρκώς στη βιβλιογραφία. Σύμφωνα με τους Anderson και Bushman1, ανθρώπινη επιθετικότητα είναι οποιαδήποτε συμπεριφορά καθοδηγείται από το σκοπό να βλάψει ένα άλλο άτομο και περιλαμβάνει την πίστη του επιτιθέμενου ότι η συμπεριφορά του θα βλάψει τον στόχο. Όπως αναφέρεται από τον Baron: “Η επιθετικότητα είναι μια κοινή συμπεριφορά τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα που μπορεί να οριστεί ως οποιαδήποτε συμπεριφορά που έχει σκοπό να  βλάψει ή να τραυματίσει ένα άλλο ζωντανό ον, το οποίο έχει κίνητρα για να αποφύγει μια τέτοιου είδους εμπλοκή” 5.

Από την άλλη πλευρά, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένα βέλτιστο επίπεδο επιθετικότητας που εξυπηρετεί τη λειτουργία της αυτό επιβεβαίωσης, το οποίο είναι πολύ σημαντικό για την κοινωνική σταθερότητα όπως για παράδειγμα η εδαφική άμυνα και η προστασία των απογόνων 7.

Τύποι επιθετικότητας

Οι ειδικοί κατατάσσουν την επιθετικότητα σε δύο κύριους τύπους, την έκδηλη  (άμεση) και τη σχεσιακή (έμμεση) επιθετικότητα. Η έκδηλη επιθετικότητα εκφράζεται μέσα από την άμεση χρήση βίας, είτε σωματική όπως  χτυπήματα, σπρωξίματα, είτε προφορική όπως βρισιές, απειλές. Από την άλλη πλευρά, η σχεσιακή επιθετικότητα εκφράζεται μέσα από την πρόκληση βλαβών σε κοινωνικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Για παράδειγμα διάδοση φημών, προσβολές και κοινωνικός αποκλεισμός 6.  Άλλη κατάταξη της επιθετικότητας περιλαμβάνει την ενεργητική και παθητική επιθετικότητα. Ενεργητική επιθετικότητα είναι μια άμεση δράση. Παθητική επιθετικότητα είναι η έλλειψη μιας δράσης, όταν ένα άτομο αφήνει εσκεμμένα κάτι να συμβεί με το να μην εμπλακεί ή δείχνει απάθεια και περιφρόνηση. Επίσης υπάρχει η εξωστρεφής επιθετικότητα, η οποία στρέφεται προς τους άλλους και η ενδοστρεφής επιθετικότητα, η οποία κατευθύνεται προς τον εαυτό του και εκφράζεται με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές 7.

Photo by Sam Moqadam on Unsplash

Αίτια της επιθετικότητας

Στις σύγχρονες κοινωνίες η επιθετικότητα και η βία είναι καθημερινά φαινόμενα. Όπως αναφέρεται σε Anderson & Bushman1, η υπερθέρμανση του πλανήτη, η φτώχεια, η εύκολη πρόσβαση σε όπλα, η κακοποίηση των παιδιών στην οικογένεια και το σχολείο, η έκθεση σε μέσα ψυχαγωγίας με κύριο περιεχόμενο τη βία (ταινίες, βιντεοπαιχνίδια, μουσική) θεωρούνται όλα αιτίες της επικράτησης της επιθετικότητας και της βίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι η βιομηχανία των βίαιων ταινιών φέρει περισσότερα κέρδη από τη βιομηχανία των ταινιών πορνό 3.

Παράγοντες που συσχετίζονται με την επιθετικότητα

Βιοχημικοί Παράγοντες, έχουν βρεθεί να συσχετίζονται με την επιθετική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τους Snell & Marsh8, είναι ενδιαφέρον ότι η τεστοστερόνη, τα χαμηλά επίπεδα της χοληστερόλης, τα μειωμένα επίπεδα βασοπρεσίνης (ADH), το χαμηλό επίπεδο νιτρικού οξειδίου, η δυσλειτουργική αμυγδαλή (amygdala, εικόνα δεξιά) και τα χαμηλά επίπεδα κορτιζόλης είναι βιοχημικές ουσίες που μπορεί να επηρεάσουν την επιθετική συμπεριφορά.

Άλλες χημικές ουσίες που έχουν δείξει κάποια συσχέτιση με την επιθετικότητα περιλαμβάνουν: τη μακροχρόνια χρήση κοκαΐνης, μαριχουάνας και  μεθαμφεταμίνης,  και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και καφεΐνης.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Μετά από χρόνια ερευνών οι δυσάρεστες οσμές, ο καπνός του τσιγάρου και οι υψηλές θερμοκρασίες είναι μεταξύ των περιβαλλοντικών παραγόντων που συσχετίζονται με την έξαρση της επιθετικότητας. Επίσης η έκθεση των παιδιών σε βίαιες ταινίες ή παιχνίδια στον υπολογιστή αυξάνει την πιθανότητα αναπαραγωγής επιθετικής συμπεριφοράς  καθώς βρίσκονται εύκολα προσβάσιμες στη μνήμη 2.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Ψυχολογικοί παράγοντες βρέθηκαν επίσης να συσχετίζονται με την επιθετικότητα. Η διάθεση του ατόμου, τα αισθήματα πόνου ή δυσφορίας, στάσεις και πεποιθήσεις είναι οι μεταβλητές που έχουν δείξει κάποια συνακόλουθη σχέση με την επιθετικότητα. Επίσης το άγχος, η υπερκινητικότητα και η δυσλειτουργία του εγκεφάλου μπορούν να επηρεάσουν την επιθετικότητα 7.

Επιπτώσεις της επιθετικότητας στην κοινωνική ζωή του ατόμου και τις διαπροσωπικές σχέσεις

Ένα άτομο του οποίου η προσωπικότητα κυριαρχείται από το γνώρισμα της επιθετικότητας ως εκ τούτου μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα επιθετικό πρόσωπο. Επίσης είναι πιο πιθανό να είναι πιο ανταγωνιστικοί στην κοινωνική τους ζωή και το χώρο εργασίας. Αυτό μπορεί να τον εμπλέξει σε μια σειρά από αρνητικές  καταστάσεις. Τα άτομα που είναι αντιδραστικά επιθετικά είναι ασταθή, εχθρικά και συνήθως δεν είναι σε θέση να διατηρήσουν στενές σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους 7. Επίσης η αντιδραστική επιθετικότητα συνδέεται με τη κοινωνική απόσυρση, το άγχος, τη κατάθλιψη, τις διαταραχές προσωπικότητας, και τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής.

Η σωματική υγεία επηρεάζεται επίσης από την επιθετική συμπεριφορά. Στοιχεία έχουν δείξει ότι το αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, η μυοκαρδιακή ισχαιμία, η πρώιμη ένδειξη της αθηροσκλήρωσης και της στεφανιαίας νόσου συσχετίζονται με την επιθετική συμπεριφορά 9.

Διαφορές μεταξύ των Φύλων

Είναι ενδιαφέρον ότι οι άνδρες είναι πιο απροκάλυπτα επιθετικοί και χρησιμοποιούν πολύ πιο συχνά σωματική βία. Αντιθέτως, οι γυναίκες τείνουν να είναι σχεσιακά και έμμεσα επιθετικές. Οι άνδρες οι οποίοι είναι εμφανώς επιθετικοί τείνουν να λαμβάνουν λιγότερη κοινωνική υποστήριξη από τους ερωτικούς συντρόφους τους, αυτό φαίνεται να οφείλεται στο γεγονός ότι η συμπεριφορά τους αυξάνει τις συγκρούσεις και μειώνει την υποστήριξη 9. Επίσης, οι άνδρες που έχουν «παραδοσιακή ιδεολογία της αρρενωπότητας» είναι πιο πιθανό να είναι επιθετικοί απέναντι στις γυναίκες και αντιλαμβάνονται τις γυναίκες ως αντιπάλους όταν διατηρούν στενές σχέσεις 4. Επίσης, οι νεαροί  άνδρες που συμπεριφέρονται επιθετικά βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο συμμετοχής σε συμπλοκή σε μπαρ από ό, τι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνδρες. Από την άλλη πλευρά, οι γυναίκες που είναι σχεσιακά επιθετικές βρέθηκαν να έχουν προβληματικές κοινωνικές και προσωπικές σχέσεις.

 Αυτές οι σχέσεις συνήθως χαρακτηρίζονται από δυσπιστία, ζήλια, απογοήτευση και αμφιθυμία. Σε γενικές γραμμές η σχεσιακή επιθετικότητα συνδέεται με τη  καταστροφή των κοινωνικών δεσμών και τη κακή ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι βλάπτει τα συναισθήματα της αγάπης και της αποδοχής από τη χειραγώγηση.

Photo by Erol Ahmed on Unsplash

Τρόποι Αντιμετώπισης

Η Γνωσιακή  Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) βρέθηκε να είναι αποτελεσματική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση, λόγω του γεγονότος ότι επικεντρώνεται στην αλλαγή της γνωστικής πορείας και την άποψη του ατόμου, έτσι ώστε να επαναξιολογήσει καταστάσεις και αντιδράσεις 10.

Από την άλλη πλευρά, έρευνα στην ενεργητική επιθετικότητα ανέφερε ότι «η ενίσχυση των κοινωνικών δεσμών και η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης χωρίς τη χρήση επιβολής» έχει θετικά αποτελέσματα 6. Καθώς το άτομο μαθαίνει να συνυπάρχει με τους άλλους, αντιλαμβανόμενο τη σημασία των κοινωνικών δεσμών στη προσωπική του εξέλιξη και ευημερία.

Κλείνοντας ας μην ξεχνάμε πως “Τα ίδια είδη που εφηύραν τον πόλεμο είναι σε θέση να εφεύρουν την ειρήνη. Η ευθύνη ανήκει σε κάθε έναν από εμάς” 7.

Βιβλιογραφία:

Anderson, C. A., & Bushman, B. J. (2002). Human aggression. Annual Review Of Psychology, 53(1), 27-51.

Bond, A. J., Bauer, A., & Wingrove, J. (2004). Outcome of Aggression Affects Processing and Can Legitimise Subsequent Aggression: Influence of Trait Aggressiveness. Aggressive Behavior, 30(4), 284-297.

Eibl-Eiesfeldt, I. (1977). Evolution of destructive aggression. Aggressive Behavior, 3(2), 127-144.

Fitzpatrick, M. K., Salgado, D. M., Suvak, M. K., King, L. A., & King, D. W. (2004). Associations of Gender and Gender-Role Ideology With Behavioral and Attitudinal Features of Intimate Partner Aggression.

Krämer, U. M., Büttner, S., Roth, G., & Münte, T. F. (2008). Trait aggressiveness modulates neurophysiological correlates of laboratory-induced reactive aggression in humans. Journal Of Cognitive Neuroscience, 20(8), 1464-1477.

Marsee, M. A., Barry, C. T., Childs, K. K., Frick, P. J., Kimonis, E. R., Muñoz, L. C., & … Lau, K. L. (2011). Assessing the forms and functions of aggression using self-report: Factor structure and invariance of the Peer Conflict Scale in youths. Psychological Assessment, 23(3), 792-804.

Ramírez, J. (2010). The usefulness of distinguishing types of aggression by function. International Social Science Journal, 61(200-201), 263-272.

Snell, J., & Marsh, M. (2005). Biochemical Sociology: Correlates of Aggression. Journal Of Instructional Psychology, 32(1), 30-34.

Smith, T. W., Glazer, K., Ruiz, J. M., & Gallo, L. C. (2004). Hostility, anger, aggressiveness, and coronary heart disease: An interpersonal perspective on personality, emotion, and health. Journal Of Personality, 72(6), 1217-1270

Shelton, D., Sampl, S., Kesten, K. L., Zhang, W., & Trestman, R. L. (2009). Treatment of impulsive aggression in correctional settings. Behavioral Sciences & The Law, 27(5), 787-800.

  Πρώτη δημοσίευση: maxmag.gr