Το φαινόμενο του Απατεώνα: Πεπεισμένοι ότι εξαπατούν

Συγγραφή: Αλίκη Ελένη Πουλή 

Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

MBPsS, Division of Clinical Psychology, MSc, Pg. Dip Psychiatry, Cardiff University School of Medicine, Member of IEPA Early Intervention in Mental Health

Το φαινόμενο του απατεώνα συναντάται σε άτομα με πολλά επιτεύγματα και φιλοδοξίες. Δεν αποτελεί διαγνωστική ή κλινική οντότητα, καθώς δεν θεωρείται διαταραχή. Ωστόσο, τα άτομα που έχουν αυτή τη τάση, συχνά αντιμετωπίζουν υψηλό άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτό-αμφισβήτηση και ντροπή.

Τι είναι το φαινόμενο του Απατεώνα;

Το φαινόμενο του απατεώνα, είναι αποκύημα της παρατήρησης αρκετών θεραπευομένων από δύο κλινικούς ψυχολόγους, των Pauline R. Clance και Suzanne A. Imes. Πρωτοαναφέρθηκε σαν φαινόμενο το 1978.  Βασίστηκε στη παρατήρηση πολλών επιτυχημένων γυναικών, οι οποίες πίστευαν ότι δεν έχουν ικανότητες και είναι υπερεκτιμημένες από τους άλλους.

Το φαινόμενο του απατεώνα, έγκειται στη δυσκολία που αντιμετωπίζει το άτομο να εσωτερικεύσει τα επιτεύγματα του, τις ικανότητες του και το μεγάλο φόβο του ότι μπορεί να θεωρηθεί από τους άλλους «απατεώνας». Πολλές φορές οι επιτυχίες και τα σημαντικά επιτεύγματα ενός ατόμου, που βιώνει το φαινόμενο του απατεώνα, εξηγούνται από το ίδιο το άτομο ως αποτελέσματα τύχης, εύνοιας και εξαπάτησης των άλλων.

Άτομα που βιώνουν αυτό το φαινόμενο, πιστεύουν έντονα πως δεν είναι ικανά και χαρισματικά. Αποδίδουν ό,τι έχουν καταφέρει σε εξωγενείς παράγοντες και είναι πεπεισμένα ότι με κάποιο τρόπο έχουν εξαπατήσει τους άλλους, οι οποίοι θεωρούν τα εν λόγω άτομα απολύτως ικανά και επιτυχημένα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι το φαινόμενο του απατεώνα δεν ανήκει στις διαταραχές ψυχοπαθολογίας, αλλά ούτε και έχει αποδειχτεί ότι συνιστά ξεχωριστό χαρακτηριστικό προσωπικότητας. Γι’ αυτό το λόγο ορίζεται και αναφέρεται σαν εμπειρία και φαινόμενο που μπορεί να βιώσει κάποιος. Υποστηρίζεται ότι δύο στους πέντε επιτυχημένους ανθρώπους είναι πεπεισμένοι ότι «εξαπατούν» τους άλλους, καθώς και ότι το εβδομήντα τοις εκατό (70%) των ανθρώπων κάποια στιγμή της ζωής τους, σε κάποια κατάσταση, θα νιώσουν «απατεώνες». Ενώ στην αρχή το φαινόμενο αυτό είχε παρατηρηθεί στις γυναίκες, μεταγενέστερες έρευνες απέδειξαν ότι επηρεάζει εξ’ ίσου και τους άνδρες.

Σημεία και συμπτώματα:

Κύρια σημεία και συμπτώματα που καταμαρτυρούν ότι κάποιος βιώνει το φαινόμενο του απατεώνα περιλαμβάνουν:

• Τελειοθηρία
• Φόβος αποτυχίας
• Υπονόμευση κάθε προσωπικού επιτεύγματος
• Μη αποδοχή επαίνων/ αναγνώρισης ως ανάξια λόγου
• Υπερπροσπάθεια

Οι συνήθεις σκέψεις που συνοδεύουν τα παραπάνω περιλαμβάνουν: «Ό,τι κατάφερα ήταν καθαρά θέμα τύχης αλλιώς δεν θα είχε γίνει τίποτα», «Νιώθω ότι είμαι ψεύτικος/η, δεν πιστεύω ότι κάνω κάτι σωστά», «Απαγορεύεται να αποτύχω σε ό,τι κάνω».

Πολλές φορές η αίσθηση της «εξαπάτησης» διογκώνεται μέσα από την έλλειψη αυτοπεποίθησης καθώς το άτομο πιστεύει ότι εάν δείξει στους άλλους ότι θεωρεί τον εαυτό του ικανό και επιτυχημένο, θα είναι λιγότερο συμπαθής. Έτσι κρατά χαμηλά την αυτοπεποίθηση του πείθοντας τον εαυτό του ότι είναι λιγότερο ικανός και δεν του αξίζει η επιτυχία. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο νιώθει ότι «εξαπατά» τους άλλους καθώς έχει πείσει τον εαυτό του ότι είναι μη ικανός και επιτυχημένος, τη στιγμή που οι άλλοι αναγνωρίζουν την αξία του και επιδοκιμάζουν κάθε του επιτυχία.

Αντιμετώπιση και διαχείριση:

Όπως αναφέρθηκε, το φαινόμενο του απατεώνα δεν θεωρείται διαταραχή ή χαρακτηριστικό προσωπικότητας και γι’ αυτό το λόγο δεν υπάρχει κάποια τεκμηριωμένη θεραπευτική προσέγγιση. Πολλές φορές τα άτομα που βιώνουν το φαινόμενο αυτό, υποφέρουν από έντονο άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοπεποίθηση, αϋπνίες και αυτό-αμφισβήτηση.

Ωστόσο υπάρχουν κάποιες προσεγγίσεις που φαίνεται να βοηθούν στην αντιμετώπιση. Η ανοιχτή και άμεση συζήτηση με άλλα άτομα ή κάποιο σύμβουλο για την εμπειρία αυτή φαίνεται να ανακουφίζει το άτομο, καθώς μπορεί να διαπιστώσει ότι και άλλα άτομα μοιράζονται την ίδια εμπειρία.

Τέλος, η θεραπευτική γραφή μέσω της οποίας το άτομο συγκροτεί και καταγράφει όλα τα αντικειμενικά επιτεύγματα του, βοηθά σαν αδιαμφισβήτητος οδηγός στη σταδιακή κατάρριψη της αυτό-αμφισβήτησης και τον επαναπροσδιορισμό της αντίληψης του εαυτού μέσα από πραγματικά δεδομένα.

Βιβλιογραφία:

Clance, P.R.; Imes, S.A. (1978). “The imposter phenomenon in high achieving women: dynamics and therapeutic intervention.”. Psychotherapy: Theory, Research and Practice. 15 (3): 241–247

Clark, M.; Vardeman, K.; Barba, S. (2014). “Perceived inadequacy: A study of the impostor phenomenon among college and research librarians”. College & Research Libraries. 75 (3): 255–271.

Sakulku, Jaruwan (2011). “The Impostor Phenomenon” . International Journal of Behavioral Science. 6 (1): 73–92

Πηγή: maxmag.gr