Ο Φόβος του Πόνου, Αλγοφοβία

Photo by AP.

Αλίκη Ελένη Πουλή, MSc Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια, MBPsS, Division of Clinical Psychology, MSc, Pg. Dip Psychiatry, Cardiff University, School of Medicine, Specialized in School Health for Children and Adolescents, Member of IEPA Early Intervention in Mental Health.

Ποια η σχέση μας με τον πόνο

Ο φόβος του άλγους είναι ο φόβος του πόνου ή το άγχος του πόνου. Είναι ένας έντονος και επίμονος φόβος για τον σωματικό πόνο*. Ο πόνος, για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν αυτόν τον φόβο, είναι το έναυσμα για έντονα συναισθήματα ανησυχίας, πανικού ή κατάθλιψης. Συνήθως απαντάται σε ανθρώπους με χρόνια σωματικά νοσήματα ή ανθρώπους οι οποίοι υποφέρουν από χρόνιους πόνους. 

Ο χρόνιος πόνος έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά από τον οξύ πόνο. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι το άγχος για τον πόνο καθιστά τους ανθρώπους πιο ευαίσθητους στην ανίχνευση και αντίληψη της αίσθησης του πόνου. 

Η αίσθηση του πόνου ή η υποθετική κατάσταση πόνου φαντάζει μια μεγάλη απειλή, η οποία θα πρέπει είτε να αποφευχθεί είτε να προληφθεί. Πολύ συχνά τα άτομα που αντιμετωπίζουν αυτό τον φόβο λαμβάνουν κάποια μέτρα ώστε να μην εκτεθούν στον πόνο ή να τον προλάβουν. 

Για παράδειγμα ο κος Κ. που υποφέρει από χρόνιο πόνο στη μέση, αποφεύγει να κάνει κάποιες καθημερινές δουλειές για να μην αισθανθεί πόνο ενώ όταν δε γίνεται να αναβάλλει μια μετακίνηση του εκτός σπιτιού λαμβάνει προληπτικά παυσίπονα, ώστε ακόμη κι αν πονέσει να μη το καταλάβει, καθώς αυτό αισθάνεται ότι θα τον οδηγήσει σε μια κατάσταση έντονου άγχους και θλίψης.

Ο ξαφνικός φόβος και το άγχος ενεργοποιούν έναν μηχανισμό επιβίωσης, όπως ακριβώς θα έκανε στη περίπτωση που αντιμετωπίζαμε ξαφνικά μπροστά μας ένα λιοντάρι. Στη περίπτωση αυτή ο μηχανισμός αυτός θα μας βοηθούσε, καθώς θα μας προετοίμαζε για να ξεφύγουμε από το λιοντάρι. 

Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τον έντονο φόβο για τον πόνο προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόνο είτε αυτός είναι εκείνη τη στιγμή ενεργός είτε εκείνοι εκτιμούν ότι κάποια στιγμή θα ενεργοποιηθεί. Το πρόβλημα είναι ότι η εγρήγορση που υπάρχει ως ραντάρ ανίχνευσης πιθανότητας πόνου φαίνεται να συντηρεί και να εντείνει την απειλή αλλά και τον ίδιο τον πόνο. 

Οι ίδιες χημικές ουσίες στον εγκέφαλό που ρυθμίζουν το φόβο και το άγχος ρυθμίζουν επίσης τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον πόνο. Έτσι, οι χημικές ανισορροπίες μπορούν να προκαλέσουν και τα δύο προβλήματα. Δηλαδή ο φόβος και το άγχος να επιδεινώσουν την αντίληψη του πόνου αλλά και ο πόνος να επιδεινώσει τον φόβο και το άγχος.

Συχνότητα και καταστάσεις χρόνιου πόνου

Ο φόβος του πόνου είναι πολύ συχνός σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν καταστάσεις χρόνιου πόνου. Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι οι μισοί άνθρωποι που υποφέρουν από πόνους στη μέση έχουν αυξημένη την αίσθηση του φόβου για τον πόνο. Σχεδόν το 67% των ατόμων που υποφέρουν από χρόνιο πόνο εμφανίζει άγχος ή κατάθλιψη. Ο χρόνιος πόνος λόγω ασθένειας, διαταραχής ή ατυχήματος επηρεάζει σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού των ΗΠΑ κάθε χρόνο. Η αρθρίτιδα, η ινομυαλγία και ο πόνος στην πλάτη ή στους μυς βρίσκονται στις πιο συχνές αιτίες χρόνιου πόνου. Ο χρόνιος πόνος επηρεάζει τον ίδιο τον πόνο καθώς και τη σχετική δυσλειτουργία, τη συναισθηματική δυσφορία, την απώλεια παραγωγικότητας και το υψηλό ιατρικό κόστος. 

Συχνές καταστάσεις χρόνιου επαναλαμβανόμενου πόνου περιλαμβάνουν:

• πόνο σχετιζόμενο με κακοήθεια
• πονοκέφαλο - ημικρανία
• πόνο σχετιζόμενο με φλεγμονή ή αυτοάνοσα νοσήματα
• νευρογενή πόνο (αφορά πόνους στα νεύρα ή διαταραχές του νευρικού συστήματος)
• μυοσκελετικό πόνο
• πόνοι σε ιστούς (εγκαύματα, διάστρεμμα, μώλωπες)

Συμπτώματα αλγοφοβίας

Ο πόνος αποτελεί απειλή για τους ανθρώπους με αλγοφοβία για αυτό συχνά εμφανίζουν τα παρακάτω συμπτώματα:

• Έντονο φόβο και άγχος στη σκέψη του πόνου ("Αν με πιάσει πόνος δε θα μπορέσω να το διαχειριστώ, θα με διαλύσει")
• Αποφυγή δραστηριοτήτων/ καταστάσεων που εκτιμάται ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν πόνο ('Καλύτερα να μη σηκωθώ από το κρεβάτι γιατί μπορεί να με ξαναπιάσουν πόνοι και μετά να μη μπορώ να συνέλθω με κανέναν τρόπο")
• Αδυναμία διαχείρισης άγχους ("Δεν αντέχω άλλο αυτή τη κατάσταση, δε θα τα καταφέρω")
• Αδυναμία χαλάρωσης, εφίδρωση, ταχυπαλμία, μυϊκή ένταση και άλλες σωματικές εκδηλώσεις του άγχους
• Υπερεγρήγορση στην απειλή του πόνου εστιάζοντας έντονα σε αυτόν. Ο φόβος προέρχεται από την πρόβλεψη ή προσδοκία του πόνου, όχι από την εμπειρία του πόνου. Σε αυτή τη περίπτωση το άτομο μπορεί να εκτιμά πολύ πιθανή την εμπειρία του πόνου ακόμη και σε μη επιβαρυντικές δραστηριότητες. 
• Πιθανή εκδήλωση κρίσεων πανικού στη σκέψη πιθανού πόνου με σωματικά συμπτώματα όπως ναυτία, αίσθημα δύσπνοιας, κρυάδες, ζαλάδα, δυσπεψία, κ.α.

"Οι σκέψεις του φόβου, φεύγουν" by AP.

Αντιμετώπιση αλγοφοβίας

Οι ψυχολογικές προσεγγίσεις βοηθούν τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τον χρόνιο πόνο και τον φόβο για αυτόν. 

-Η Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία είναι μια από τις θεραπευτικές παρεμβάσεις που φαίνεται να βοηθά στη μείωση της έντασης του πόνου αλλά και της απειλής του πόνου. Η ΓΣΘ βοηθά το άτομο να αντιληφθεί πως αλληλεπιδρούν οι σκέψεις, τα συναισθήματα, τα σωματικά συμπτώματα και οι συμπεριφορές του, προσφέροντας παράλληλα τρόπους διαχείρισης σε επίπεδο σκέψεων και συμπεριφορών. Δεδομένα υποστηρίζουν ότι η Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία βοηθά στη βελτίωση της συναισθηματικής και σωματικής λειτουργίας, στη μείωση της αναπηρίας που σχετίζεται με τον πόνο και τις αποφυγές καθημερινών δραστηριοτήτων, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής που σχετίζεται με την σωματική και ψυχική υγεία, στη μείωση των επισκέψεων σε ειδικούς υγείας καθώς και τη υπερσυνταγογράφηση φαρμάκων/ παυσίπονων. 

-Η θεραπεία Έκθεσης αποτελεί μια ακόμη θεραπεία που βοηθά στην αντιμετώπιση του φόβου για τον πόνο, καθώς σταδιακά εκθέτει το άτομο σε δραστηριότητες ή κινήσεις που προηγουμένως απέφευγε επειδή πίστευε ότι θα προκαλούσαν πόνο.

*Σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε στον φόβο για τον ψυχικό πόνο.

Επικοινωνήστε μαζί μας

Ψ Fitness Team 

Αλίκη Ελένη Πουλή Ψυχολόγος

Βιβλιογραφία

Drum, D. (1999). The Chronic Pain Management Sourcebook. Los Angeles: Lowell House.

Hoffman, B. M., Papas, R. K., Chatkoff, D. K., & Kerns, R. D. (2006). Meta-analysis of psychological interventions for chronic low back pain. Health Psychology

Mittinty MM, McNeil DW, Brennan DS, et al. (2018). Assessment of pain-related fear in individuals with chronic painful conditions. J Pain Res. Nov;11:3071-3077.

Thorn, B.E., Boothby, J.L., & Sullivan, M.J.L. (2002). Targeted treatment of catastrophizing for the management of chronic pain. Cognitive and Behavioral Practice, 9, 127-138.

Vlaeyen JWS, Crombez G, Linton SJ. (2016). The fear-avoidance model of pain. Pain. Aug;157(8):1588-1589.